Çmimi Nobel për Letërsi dhe lista e laureatëve

Alfred Nobel

Me testament, më 1896, kimisti Alfred Nobel (1833-1896), vendosi të shpërblej shkencëtarë, pushtetarë, shkrimtarë…, me një fjalë intelektualë mirëbërës të njerëzimit në pesë lëmi : paqë, letërsi, mjekësi, fizikë dhe kimi. Fondacioni i posedon shumën prej dhjetë milionë kurona (përafësisht 1,1 milion €). Çmimi ndahet për çdo vjet në Stokholm nga Akademia Suedese përgjatë dy javëve të para të muajit dhetor. Kur flitet për letërsi, e sipas dëshirës së testamentlënësit Alfred Nobel, fituesi duhet të jetë autor vepre të pasur me një « ideal të fuqishëm ».

Kandidatët propozohen nga ana e Akademisë Suedeze ose organizma dhe autoritete të ngjashme, laureatët e Çmimit Nobel për letërsi, shkrimtarë të njohur ndërkombtarisht dhe personalitete të njohura univerzitare. Askush nuk ka mundësi të vetpropozohet.

Për çdo vjet, anëtarët e zhyrisë bëjnë zgjedhjen poshtë-lartë mes të 350 kandidatëve të propozuar dhe kështu arrijnë në një listë përfundimtare që mbahet në mësheftësi totale e të përbërë nga pesë emra nga të cilët katër bien mirëpo kandidohen atomatikisht për vitin vijues. Për të fituar dhe pranuar zgjedhjen, kandidati duhet t’i fitojë me tepër se gjysmën e votave (pëlqimeve). Këto zgjedhje bëhen në mënyrë tejet të mesheftë por shpesh shpallja ka rezonanca politike ; 18 anëtarët e zgjedhur për tërë jetën, nuk ngurojnë t’i nderojnë shkrimtarët e persekutuar apo të ndaluar për publikim në vendet e tyre respektive.

Është për të përmendur se shum rrallë këtë Çmim e ka fituar ndonjë romansier a poet e kjo shkakton një ndjenjë hilje dhe ngrihen akuza për elitizëm e ca herë edhe për majtizëm të zhyrisë. Natyrisht Akademia e Shkencave të Suedisë hedh poshtë këta etiketa dhe flet gjithëmonë për pavarësi të plotë. Megjithatë, ka patur anëtarë që kanë dhënë dorëheqje për shkak të dallimeve të thella në zgjedhjen e laureatëve. Kjo lidhet gjithashtu me faktin se nobelistët për më tepër që fitojnë një shumë të bukur parashë, ata ngrihen lartë në nivel botëror dhe fitojnë famë të jashtëzakonshme e kjo është rast që nxit spekulime në gjiun e shum qarqeve letrare në botë. Megjithate, përsëris se sekreti është i plotë gjer në shpalljen publike që do të thotë se asnjë lajm o kominikatë lidhur me listën paraprake nuk mund të bëhet publike.

Çmimin Nobel për letërsi e dorëzon Mbreti i Suedisë  gjatë ceremonisë oficiale që mbahet në « Sallën e Koncerteve » në Stckholm, me çdo 10 tetor ; përvjetor i vdekjes së Alfred nobeli-it. Laureati, përpos 10 milionë kuronave dekorohet edhe me një medalje të artë dhe dokument të kaligrafuar si dëshmi për statutin e tij dhe motivet për të cilat u « nobelizua ». Është bërë traditë që me këtë rast, fituesi të mbaj një fjalim të shkurtër ku flet për angazhimin artistik dhe mbi vizionin e tij të botës.

Laureatët e Çmimit Nobel për Letërsi:

Gabriela Mistral

E. Hemingway